De Pixarfilm van 2009 was Up. Opnieuw een film waar ik hoge verwachtingen van had. En opnieuw werd ik niet teleurgesteld, alhoewel deze film niet mijn favoriet is van de studio. (Dat werd bevestigd bij een tweede keer kijken gisteravond). Op de een of andere manier waren de karakters niet zo meeslepend als in de andere Pixarfilms. Ze waren meer types. Ze kwamen niet tot leven. Misschien omdat er al vrij snel in het verhaal de een na de andere bizarre situatie op hun pad komt. Ik herken wat Steven Greydanus over Up heeft geschreven: "The characters don’t quite come entirely into their own. They’re somewhat archetypal, rather than fully realized, specific individuals. On first viewing I find the overall effect to be poignant and charming rather than enthralling." Dat is het. En heel misschien vond ik het moeilijk me te vereenzelvigen met het conflict van de hoofdpersoon omdat ik vrijgezel ben. Zijn belangrijkste motivatie is namelijk het afscheid nemen van de vrouw met wie hij meer dan veertig jaar getrouwd was. Ik zou deze film een keer met mijn ouders moeten kijken. Misschien is Carls verhaallijn voor hen meer aangrijpend.
Gelukkig maakt het avontuurlijke plot goed waar voor mij de karakters bleven steken. Zodra de expeditie op haar bestemming arriveert wordt groot uitgepakt, compleet met exotische vogels, pratende honden, reusachtige zeppelins, fossielen van reuzenluiaards en andere prehistorische wezens, wilde achtervolgingen, luchtgevechten en nauwe ontsnappingen, gelardeerd (dat woord komt uit het Frans. Lard is een woord voor spek. Spekreepjes worden gebruikt om de buitenkant van een rollade of zo te versieren en daar doorheen geweven!) met flinke doseringen visuele humor en karakterhumor (de honden die kunnen praten zijn nog steeds gewoon honden. Met alles wat daarbij komt). De omgeving waar het verhaal zich afspeelt, komt levensecht over (de bedenkers en tekenaars hebben de locatie bezocht als echte avonturiers, blijkt uit een documentaire op de blu-ray). En het slot van de film is (ondanks wat ik zojuist zei over de karakters) mooi en aangrijpend. Het gaat dan niet om de afsluiting van Carls verhaal, maar dat van Russell.
Maar ik loop op de zaken vooruit! Ik moet het niet over het einde hebben, voor ik heb uitgelegd wat er in het begin gebeurt! En dat begin ligt werkelijk in het verleden, namelijk in de jaren dertig (de film lijkt op basis van een figuur in de aftiteling gebaseerd te zijn in de jaren zeventig) als het kleine jongetje Carl in de bioscoop kijkt naar een uitzending over zijn held, ontdekkingsreiziger Charles Muntz. Kort daarna ontmoet hij de gelijkgestemde, avontuurlijke Ellie. En van het een komt het ander. In een ontroerend weergegeven montage zien we hun leven, hun dromen, hun teleurstelling maar vooral hun liefde en toewijden voor en naar elkaar. Aan het eind daarvan blijft Carl alleen achter, met slechts het bejaardentehuis in het vooruitzicht. Maar hij legt zich niet bij de pakken neer. Hij gaat er met huis en al vandoor, op weg naar de plek waar Ellie en hij altijd van droomden, de bestemming van Muntz's laatste expeditie: Paradise Falls in Venezuela. Hij is echter nog niet ver gevorderd, of hij ontdekt een verstekeling. Woudloper Russell, die een 'help de ouderen'-insigne moet halen om tot senior woudloper te worden bevorderd, en hoopt dat zijn afwezige vader naar die ceremonie zal komen. Het contrast tussen de knorrige, op zich zelf gerichte oude man en de hyperactieve jongen vol zelfvertrouwen kan niet groter zijn. Maar ze zijn met elkaar opgescheept, als ze terechtkomen op de plaats van bestemming. Dat blijkt echter niet het paradijs te zijn waar Carl van had gedroomd. De wildernis blijkt niet zo mooi en goed als Russell had verwacht. En Charles Muntz is geen held zoals hij in de media werd weergegeven. Terwijl illusies in rook opgaan, ontdekken Carl en Russell wat er dan wel belangrijk is in het leven ...
Dat blijken relaties te zijn. Voor Carl, die tot stilstand kwam bij de dood van Ellie, is het volgende avontuur zijn relatie met Russell. En Russell, die met volle inzet zoekt naar vaderlijke bevestiging en erkenning, vindt een nobeler doel om naar te streven: anderen! En uiteindelijk vinden de twee elkaar.
Heel mooi.
De film heeft gelijk dat het aangaan van relaties met andere mensen, relaties van wederkerigheid en gelijkwaardigheid, van respect en vertrouwen, mooier, avontuurlijker en intiemer zijn dan wat er ook maar anders in de wereld te vinden is. Het is de ziel van het leven. Niet voor niets miste onze voorvader Adam iets, toen hij merkte dat het niet goed was om alleen te zijn. We zijn geschapen in het beeld van de drie-eenheid, dat wil zeggen: om in een wisselwerking te staan van vrijwillige overgave aan vrije personen, die zich ook vrijwillig overgeven.
Maar Adam had ook de opdracht over de Aarde en haar bewoners te heersen. Hij had ook een creatieve verantwoordelijkheid, een taak in de wereld om hem heen. Zelfs God werd niet geabsorbeerd door de relaties in de drie-eenheid, maar schiep de prachtige wereld die we om ons heen zien. Een heelal dat zo groot is dat we zelfs met de sterkste telescopen de grens ervan niet kunnen waarnemen. Hij schiep edelstenen, quasars, diepzeevissen, quantumsterren, bacterien, exoplaneten en uitgestorven dinosaurussen. En mensen die net zo creatief zijn als hij. En met net zo'n verlangen naar betekenis, naar avontuur.
Een karakter in de film raakt vermoeid van het avontuur en zegt zoiets als: "Het zijn de gewone dingen die je het meest bijblijven." Voor een deel is dat waar, wat we ons herinneren van anderen zijn vaak de kleine gebaren, de mooie gewoontes, de normale opmerkingen. Maar het wil niet zeggen dat we tevreden moeten zijn met de sleur, bepaald te worden door het leven van elke dag, steeds maar weer hetzelfde. Als je steeds maar weer hetzelfde doet, in een patroon komt te zitten, herinner je juist steeds minder. Ik kan soms niet zeggen wat ik de vorige week gedaan heb, omdat alle dagen op elkaar lijken. En tegelijk lijkt de tijd steeds sneller te gaan (is het nu alweer kerstmis?) juist omdat er zo weinig 'nieuws' gebeurt. De moment die ik me het meest herinner zijn de avontuurlijke, de creatieve (zitten schrijven in de koffiezaak, bijvoorbeeld. Het is niet altijd heel bijzonder), de diepe gesprekken, wandelingen, spreken in een kerk, een interview met een wetenschapper, een ontmoeting met een schrijver, een wandeling in het bos. Dat zijn momenten dat ik leef. Dat zijn momenten dat ik besef wie ik ben, dat ik een betekenis heb die bestaat uit meer dan naar mijn werk gaan, eten en internetten. Momenten van echte schoonheid, echt avontuur, en inderdaad: echte intimiteit. (En ze zijn alle drie in elkaar te vinden! Echte intimiteit heeft elementen van schoonheid en avontuur in zich, avontuur draait vaak om relaties en schoonheid, en schoonheid kan niet zonder een element van waarheid/passendheid/betekenis en iemand die waarneemt (dus een relatie).)
Relaties zijn wel belangrijk, maar ze zijn niet het enige belangrijke.
(Zo kort kan ik het dus ook zeggen!)
Het is ook waardevol en betekenisvol om je hartsverlangen te volgen, een tafelberg in Zuid-Amerika te verkennen, nieuwe diersoorten te ontmoeten en te redden van een meedogenloze avonturier, een betere baas te worden voor een 'gebeten hond' en terug te komen met een zeppelin!
Maar, dat is wel zo: als je geen relaties hebt, geen echte vriend/vriendin om het mee te delen, is die waarde en betekenis wel heel erg klein.
Ze kunnen niet zonder elkaar.
