Dit was de tweede keer dat ik dit boek uit 1925 heb gelezen. En ik denk dat ik er nu weer meer uit heb gehaald dan drie jaar geleden. Chesterton wil aan zijn niet gelovige tijdgenoten uitleggen op welke aannames hun afwijzing van het christendom is gebaseerd en hoe feiten van het geloof als een sleutel passen op de vragen van mythologie en filosofie. Maar ook al ben ik al overtuigd, ook ik ben door Chesterton aan het denken gezet. Mijn meningen zijn aangescherpt, mijn verlangens zijn geïntensiveerd en mijn enthousiasme is alleen maar toegenomen door deze klassieker uit de apologetiek. Ik ben niet de enige op wie dit boek een sterk effect heeft. De grote C.S. Lewis zelf (mijn held, al zou hij zo'n idolatrie waarschijnlijk scherp afwijzen) wijst naar dit boek, The Everlasting Man, als het boek dat 'zijn intellect doopte'. Dit was het boek dat hem ervan overtuigde dat je christen kon zijn, zonder te stoppen met nadenken. En ik denk dat thema's van Chesterton met betrekking tot de uniciteit van Jezus' claim van goddelijkheid (een voorloper van de befaamde vraag van Lewis: God, gek of leugenaar?) en de waarde van mythologie en verbeelding hun weg naar Lewis' werk hebben gevonden. Wellicht is dit boek de reden dat Lewis uiteindelijk de Narniaverhalen schiep als een plek waar mythologie werkelijkheid was, om het kloppende hart van het menselijk verlangen zichtbaar te maken, om uit te roepen, niet 'Dit is de waarheid', maar 'Waarom kan dit niet de werkelijkheid zijn?'. En Chesterton heeft de overtuiging dat de unieke vorm van Christus, de God die zich vernedert door mens te worden (en minder dan dat), als een handschoen past op deze uitroep van de mensheid. Ik haal natuurlijk twee schrijvers door elkaar, maar in de woorden van Lewis: "Dit is wat we zonder het te weten altijd al verlangden! Het is onze wereld, maar dan beter."
Wat Chesterton in dit boek probeert is om zonder de vooringenomenheid van zijn postchristelijke tijdgenoten, en zelfs zonder zijn 'gelovige bias' te kijken naar de feiten van de geschiedenis, zowel die van de mensheid als geheel als die van de kerk in het bijzonder. Kun je uit een paar schedels en grottekeningen wel afleiden dat de oermens niet werkelijk mens was, maar een tussenvorm? Was de kerk inderdaad een product van haar omgeving, of was het juist de kerk die haar omgeving vormgaf?
Ik citeer een bespreking van het boek op Amazon.com:
"Het boek bestrijkt de innerlijke, je zou kunnen zeggen psychologische, geschiedenis van de menselijke toestand en de menselijke ervaring, door onze geestelijke geschiedenis in vier kolommen te verdelen: monotheisme, mythologie, filosofie en duivelsverering -- en het laat zien hoe het christelijk geloof onze mythische honger naar betekenis en avontuur verzadigt terwijl het tegelijk vervulling biedt aan onze rationele en filosofische honger naar waarheid. Chesterton is en van de meest heldere, meest inzichtelijke en grappige auteurs die ik heb gelezen. Zijn kracht ligt erin dat hij populaire illusies en drogredeneringen doorziet en ontkracht, terwijl hij tegelijk alles eruit behoudt wat goed en werkelijk menselijk is."
En ik ben het eens met een andere bespreking: "G.K.Chesterton makes his readers laugh themselves sane. And sanity is a rare and wonderful thing in the modern world."
Hoewel Chesterton zijn pijlen richt op enkele boeken die in de vergetelheid zijn geraakt (zoals de concurrerende geschiedenisoverzichten van H.G. Wells, wiens sciencefiction beter bekend is gebleven), doet dat niet af aan zijn argumentatie. Die is prima te volgen zonder de oorspronkelijke aanleiding ervan te kennen. Ik meen dat je door het lezen van Chesterton meer kennis opdoet over de wereldliteratuur en dat is een goed iets. Chestertons betoog is werkelijk interkerkelijk en er zijn maar een paar punten die zijn katholieke achtergrond laten zien, bijvoorbeeld als het gaat over de pauselijke lijn vanaf Petrus. Maar ik weet een ding: als ik ooit Katholiek wordt (of Orthodox, wat waarschijnlijker is), is dat voor een groot deel door de boeken van Chesterton (en Tolkien natuurlijk. En filmrecensent Steven D. Greydanus. En Brennan Manning en ...).
Waarschijnlijk zullen de komende weken enkele thema's uit dit boek hun weg vinden naar deze blog. Het voert te ver al Chesterton's argumenten samen te vatten, maar ik geef hier graag een paar voorbeelden van zijn stijl en inhoud.
"The very fact that a bird can get as far as building a nest and cannot get any farther, proves that he has not a mind as man has a mind. It proves it more completely than if he built nothing at all."
"The history of prehistoric man is a very obvious contradiction in terms."
"Man could not only dream, but dream about dreams. He could not only see the dead, but see the shadow of death."
"In truth the church is too unique to prove herself unique. For most popular and easy proof is by parallel; and here is no parallel."
"Those who have fallen may remember the fall, even if they forget the heights."
"A myth is a work of imagination and therefore it is a work of art. It needs a poet to make it. It needs a poet to criticise it ... We indulge the fantastic idea that folklore can be treated as a science. Unless these things are appreciated artistically they are not appreciated at all."
"Man found it natural to worship ... He not only felt freer when he bent, he actually felt taller when he bowed. Henceforth anything that took away the gesture of worship would stunt and even maim him forever ... If a man cannot pray he is gagged, if he cannot kneel he is in irons."
"Beauty and terror are very real things and related to a real spiritual world; and to touch them at all, even in doubt or fancy, is to stir the deep things of the soul."
"Pessimism is not in being tired of evil, but in being tired of good. Despair does not lie in being weary of suffering, but in being weary of joy."
"It is emphatically not true that the ideas of Jesus of Nazareth were suitable to his time, but are no longer suitable to our time. Exactly how suitable they were to his time is perhaps suggested by the end of the story."
"Stark staring incredulity is a far more loyal tribute to the truth [that Jesus is God] than a modernist metaphysic that would make it out merely a matter of degree."
En zo gaat het door, pagina na pagina vol uitspraken die te denken geven. Het zal duidelijk zijn dat ik dit boek aan aanrader vind. Voor meer over de inhoud : een lezing die de thema's van het boek uiteenzet.
