Laat ik eerst maar zeggen dat er inderdaad veel geweld en nogal wat seks zit in deze film. Ik heb het idee dat het boek wil aangeven dat er ongezonde tendensen zitten in elk superheldenverhaal, over het verband tussen macht en seksualiteit, maar ik heb ook begrepen dat deze film zaken in beeld brengt die in het boek slechts gesuggereerd worden. Maar film is een visueel medium en om dezelfde 'impact' tot stand te brengen moeten sommige dingen misschien ook in visuele termen worden weergegeven. Ik vond de beelden afstotelijk, maar ze vulden niet mijn eigen verbeelding op een ongezonde manier. Ik dacht dat ze iets zeiden over de karakters en hoe die in het leven staan en kun hun inclusie (ja, mooi woord!) begrijpen. Er was wel een wat lange scene die ik maar heb doorgespoeld. Van sommige dingen weet ik dat ik die niet hoef te zien. Maar dat maakt niet dat ik de film als geheel daarvoor afwijs.
Waarschuwing: de film is behoorlijk lang (bijna drie uur). Hij blijft echter boeiend. De cinematografie is heel gestileerd, en daardoor intrigerend. Deze regisseur weet in elk geval mooie plaatjes te maken, hoewel hij misschien iets te veel van 'slow motion' houdt. Ook wordt goed gebruik gemaakt van muziek. De opening onder 'The times they are a changin'' van Bob Dylan is een klassieker, en geeft goed een alternatieve geschiedenis weer, waar superhelden de wet uitmaken. En dan is er 'Sound of Silence' van Simon and Garfunkel. Daar moet ik ook weer eens wat van luisteren. Er zijn nogal wat flashbacks waardoor de geschiedenis van de hoofdpersonen duidelijk wordt gemaakt. Deze zijn meestal wel te volgen. Vooral het ontstaan van Dr. Manhattan is mooi weergegeven. Sommige dialogen (zoals die van Rorschach) zijn wat overdreven, maar dat is misschien het punt. Ik weet niet of ik deze film aan mijn collectie ga toevoegen, maar ik ben wel heel erg geinteresseerd in de special editions, vooral de langste van bijna vier uur. Die schijnt de karakters nog beter uit te diepen, zodat het einde nog tragischer wordt ...
Ja, het einde is hier niet van het conventionele soort. Ik kan het hier natuurlijk niet verklappen - behalve dat het aannames over goed en kwaad ter discussie stelt. Een beetje zoals het einde van Batman film The Dark Knight. Maar dan anders ... Ik kan natuurlijk wel proberen iets te vertellen van het verhaal dat eraan voorafgaat. In deze alternatieve geschiedenis kwamen vlak voor de tweede wereldoorlog de eerste gemaskerde helden op. In zelfgemaakte kostuums en onder soms bespottelijke bijnamen bestreden ze de georganiseerde misdaad. Na de oorlog verscheen de nieuwe generatie, een groep die ook wel de 'Watchmen' werd genoemd. Silk Spectre II (De dochter van de originele Silk Spectre, vooral een atletische meid met vechtsportervaring), Night Owl II (een techneut met een arsenaal aan snufjes in een uilenkostuum), Ozymandias (de slimste en meest atletische mens op Aarde, en een fan van Alexander de Grote), de Comedian (nogal vaardig met allerlei geweren en dat soort wapens) en Rorschach (een doorgeslagen 'hard boiled' detective met een masker met een veranderend vlekkenpatroon). Het gezelschap wordt compleet gemaakt door Dr. Manhattan, die bij een uit de hand gelopen experiment bijna goddelijke superkrachten kreeg toebedeeld. De superhelden hebben nogal wat invloed op de geschiedenis. Zo helpen ze de VS bij het winnen van de Vietnamoorlog en wint president Nixon een derde termijn in de presidentsverkiezingen. Maar er is nogal wat onrust onder de mensen over de ongebonden misdaadbestrijders en er wordt een wet aangenomen die hun activiteiten verbiedt. Ozymandias gaat publiek en als de baas van Veidt industries bouwt hij een gigantisch imperium op. Dr. Manhattan verricht wetenschappelijk onderzoek. Hij leeft samen met Lauri Jupiter (Silk Spectre), maar tussen hen ontstaat een steeds grotere afstand. Night Owl verandert terug in Dan Dreiberg, een teruggetrokken, onhandige man die niet met vrouwen weet om te gaan en zich verliest in melancholische gesprekken met zijn voorganger en inspirator. Alleen de onverzoenlijke Rorschach trekt nog gemaskerd rond door de straten, niet bereid om compromissen te sluiten.
Als zijn vroegere collega de Comedian op een brute wijze wordt vermoord, is Rorschach degene die het er niet bij laat zitten. Hij vermoedt een samenzwering. Tegen de achtergrond van een dreigende kernoorlog tussen de VS en de USSR is iets of iemand bezit met het uitschakelen van de laatste overgebleven superhelden. Hij vindt echter geen gehoor bij Lauri en Dan, tot een aanslag op Adrian Veidt de twijfel wegneemt. Silk Spectre en Night Owl komen terug in actie. Maar ze kunnen de vernietiging van de wereld niet voorkomen zonder de hulp van Dr. Manhattan, die zich heeft afgezonderd op Mars, ver van de mensheid vandaan ...
Om recht te doen aan de thema's van deze film is voor mij haast ondoenlijk. Daarvoor zou ik hem vaker moeten kijken. Het is in elk geval geen film met een heel erg positieve kijk op de menselijke natuur. Het verhaal speelt zich af in een tijd dat de mensheid afstevent op een nucleaire oorlog, en niets lijkt dat te kunnen stoppen. Mensen kijken naar de superhelden, de nieuwe goden, (of in het geval van Dr. Manhattan misschien zelfs letterlijk een nieuwe god) om hen te helpen. Maar omdat die ook mensen zijn, staan die machteloos. De superhelden wilden ooit het recht in eigen hand nemen om de misdaad te bestrijden. (De film herinnert aan drie aspecten van het karakter Batman: -de bijna schizofrene man die het onrecht dat hij geleden heeft verschuilt achter een masker, - de knutselaar die met zijn techniek denkt elke situatie aan te kunnen en - de multibiljonair die boven alle andere mensen verhevn is - alle drie manieren om zich boven anderen te stellen.) Maar wat gebeurt er als iemand zich beter vindt (of beter is?) dan andere mensen? Niet veel goeds, suggereert deze film. Want 'Who watches the watchmen?' Ook al willen ze elk op hun eigen manier voor God spelen, ze blijven mensen. En dus zelfs als het plan van een van hen lijkt te lukken, is het middel misschien wel erger dan de kwaal.
Wat is beter? Geen compromis te sluiten met de waarheid en de wereld naar de ondergang te laten gaan omdat jij nu eenmaal inflexibel bent? (Het karakter Rorschach lijkt het meest moreel van allen, maar zijn morele visie is een wettische - er is in hem geen sprankje genade overgebleven.) Of de wereld voor een moment behoeden voor de ondergang, en daarvoor gruwelijke, immorele daden moeten verrichten? En de suggestie is dat het toch tevergeefs is. De botsing tussen deze twee gezichtspunten (die misschien wel deel zijn van ieder mens en dus in elk van ons botsen) laten elke poging tot verbetering mislukken. Er is geen hoop. Als onze enige goden mensen zijn, als wijzelf op de troon zitten, is het leven een grote grap. Al onze pogingen, om moreel te zijn aan de ene kant, of om de wereld te redden aan de andere kant, zijn niet anders dan lucht en leegte. Ironie. Dat was uiteindelijk het gezichtspunt van de Comedian. Nee, hij was niet grappig. Maar in dit goddeloze universum was hij misschien wel degene die het juist gezien had. Het is niet vreemd dat zijn badge (met smiley) het kernsymbool is van stripboek en film.
Wat dat betreft kan deze film ons er als christenen aan herinneren hoe onze enige hoop gelegen is in ons vertrouwen op een liefhebbende God, die wel degelijk actief bij ons betrokken is. Iemand die wel degelijk uitkijkt over de Watchmen. En de film kan ons er tegelijk aan herinneren dat we niet zelf de macht in eigen handen moeten willen nemen. Dat we ons niet boven mensen moeten willen stellen, ons morele kader aan hen opleggen, hen tegen elke prijs willen redden van wat wij als hun ondergang zien. Wees niet al te zeer rechtvaardig, zegt Prediker tegen iemand als Rorschach. Wie de meeste wil zijn, zal aller dienaar moeten zijn, zegt Jezus tegen iemand als Ozymandias. Opofferende liefde. Dat is het antwoord.
En wellicht zit een kern van dat antwoord in een ontroerende scene die zich afspeelt op Mars. Nou vind ik het so wie wo geweldig om iets van andere planeten op het scherm te zien. En hier was het behoorlijk geloofwaardig (ik zag zelfs de vulkaan Olympus Mons voorbijkomen!). Het kristallen paleis van Dr. Manhattan was prachtig! Alleen al voor de beelden daarvan wil ik de film nog een keer kijken. Maar daar ging het nu niet over. In deze scene probeert Dr. Manhattan aan Laurie uit te leggen hoe hij vanuit zijn 'goddelijke' perspectief de wereld beziet. Volgens hem is er geen betekenis aan het leven. De kale planeet Mars, overgeleverd aan weer en wind, is net zo mooi, net zo rijk, als de krioelende Aarde. Leven is alleen maar een combinatie van chemische en natuurkundige processen en wat dat betreft niet anders dan de chemische en natuurkundige processen die zich afspelen op Mars of in de rest van het universum. Het kan er niet zo goed niet zijn. Daar steigerde ik al, want hoe mooi ik Mars ook vindt, en hoe mooi die levenloze ravijnen en bergen er uitzien, als er leven was zou het nog mooier zijn. Lees het eerste hoofdstuk van mijn boek over een paar weken maar (ja, het is reclame, maar hee, dit is mijn blog, toch?), waarom ik denk dat leven zo mooi en belangrijk is. In deze film komt Dr. Manhattan uiteindelijk ook tot die conclusie. Leven in al zijn uniciteit, is een wonder. En dus is hij bereid een offer te brengen om het leven van de mensen in stand te houden. Het is geen moreel neutraal wonder, het is geen heldere illustratie van Jezus' offer of Gods liefde, en het is misschien niet eens effectief, maar hij is bereid zijn macht opzij te leggen en zichzelf te vernederen om het leven te laten doorgaan. En daar zit wel degelijk een les in.
