Maar het meest interessant was de vraag: kun je het je voorstellen dat Judas zo'n keuze maakte? Daar kwamen uiteenlopende antwoorden op. Sommigen vonden het heel moeilijk zich het verraad van Judas voor te stellen. Hij had toch drie jaar met Jezus opgetrokken? Hij moest dus toch door iets in Jezus' boodschap zijn aangesproken? Hij had toch al die tekenen en wonderen gezien? Hij bleef zelfs bij Jezus toen vele anderen hem verlieten (in Johannes 6). "Ik zou zoiets nooit doen", zei iemand zelfs als ik het me goed herinner. Dus legden we de nadruk op de teksten die suggereren dat Judas door de satan werd aangestuurd, dat hij daardoor geen keuze meer had. Pas op voor de duivel, want die kan je slechte dingen laten doen. (Iets dergelijks kwam aan bod bij onze discussie over Petrus, "Ga achter mij, Satan", zegt Jezus als Petrus hem ervan wil weerhouden te sterven (ironisch genoeg het omgekeerde van Judas). En op kring werd uitgelegd dat op dat moment Petrus onder de invloed was van de duivel, die hem die woorden deed uitspreken.
De tweede ontmoeting met Judas deze week was toen ik in De Pers las over de Judaspassie - een concurrent van die van Mattheus en Johannes- gebaseerd op (driemaal raden) het evangelie van Judas. Volgens deze gnostische tekst ziet Jezus Judas als zijn beste leerling en enige vertrouweling, en vraagt Judas hem bij wijze van ultieme vriendendienst te verraden. Judas draagt Jezus over naar zijn eindbestemming en wordt zo de held. Het was al de plot van de musical Jesus Christ Superstar uit 1970 (een van mijn favorieten overigens, de volgende paragrafen betekenen niet dat ik niet hardop meezing met de geweldige liederen ... binnenkort de film maar weer eens kijken). In deze musical wordt de suggestie gewekt dat Judas Jezus verraadt omdat hij ziet dat de stijgende populariteit van Jezus hem in botsing zal brengen met de romeinen. Ook wordt gesuggereerd dat Jezus zelf Judas er toe brengt naar de hogepriesters te gaan. En Judas wil geen geld van de priesters aannemen, nee, hij doet het (meent hij) met de beste motieven, niet voor geld. (De musical, maar vooral de film, zijn genuanceerder dan de Judaspassie. De indruk wordt gewekt dat Judas rijker gekleed gaat dan de andere discipelen. En in een scene met tanks wordt heel symbolisch de duivelse invloed in beeld gebracht.)
Beide -Judaspassie en Jesus Christ Superstar- komen eigenlijk voort uit dezelfde vraag die we ons op kring stelden: kun je het je voorstellen dat Judas zo'n keuze maakte? En opnieuw is het antwoord: nee. We kunnen ons niet voorstellen dat iemand zijn vriend verraad voor geld, als hij drie jaren met hem heeft opgetrokken. Zoiets zouden wij zelf immers nooit doen. Omdat we als moderne mensen niet geloven dat duivels ons tot zoiets kwaads zouden kunnen dwingen, blijven er twee opties over: of Judas was niet een normaal mens, maar een monster. Een psychopaat. (Maar dan had hij toch niet tot de apostelen behoord? Ze waren een religieus gezelschap!) Of: wat Judas deed was niet verkeerd, omdat het iets was dat Jezus zelf wilde. Jezus wilde zelf naar het kruis en hij had kennelijk iemand nodig om hem te verraden. Omdat zo de wil van God vervuld kon worden. De daad van verraad van een vriend (door de meeste mensen ongeacht de context als een gruwel beschouwd) is opeens een heldendaad geworden.
Kennelijk is in de afgelopen veertig/vijftig jaar ons beeld van de mens en van onszelf veranderd. We geloven niet meer dat een normaal mens in staat kan zijn tot een daad als die van Judas. We geloven niet meer dat een gewoon persoon op een bepaald moment het verkeerde kan willen of doen. Sterker nog: we geloven niet meer in het bestaan van een moreel goed of kwaad waaraan onze keuzes/verlangens wel of niet voldoen. Anders gezegd: we geloven niet meer in de zonde.
We zien onszelf en de mens in het algemeen als hoogste macht. Het heelal is een koude plaats, gemaakt van atomen, waar het in principe niets uitmaakt wat je doet of verlangt. Er is geen God die alles gemaakt heeft en heeft besloten wat goed, waardevol en liefdevol is. Wij kunnen kiezen en er is niemand boven ons aan wie we verantwoording moeten afleggen. Er is geen objectief 'goed' of 'slecht'. We bepalen zelf wat we mogen doen en verlangen. Wie zegt mij dat ik iets niet zou moeten doen of iets anders juist wel? Wat gaat het die ander aan? We kunnen hooguit als maatschappij bepaalde afspraken maken, zodat we als gemeenschap kunnen blijven functioneren. En we worden geacht ons aan die afspraken te maken. Als we dat niet doen, worden we door de gemeenschap gestraft. Dat is de belangrijkste reden om bepaalde dingen niet te doen. Verder, zolang de ander ermee instemt, en zijn toestemming geeft, mag je (vrijwel) alles doen volgens de moderne mens. Het gaat erom dat je het allebei wilt. Vrijheid van keuze staat vooraan. Over verlangens/gedrag mogen we niet oordelen, zolang het niemand pijn doet.
Daarom: we winden ons op over dierenwelzijn. Wij gebruiken dieren en niemand heeft ze om toestemming gevraagd. We protesteren tegen dierproeven, bont, bioindustrie et cetera. Volgens filosofen zouden we allemaal vegetariër moeten worden, omdat de manier waarop wij dieren behandelen de grootste morele misstand is van onze tijd. (Misschien hebben ze wel gelijk. Er is veel mis in de manier waarop wij omgaan met de schepping.) Aan de andere kant hoor ik die filosofen dan niet over abortus. Immers, vrouwen moeten zelf over hun lichaam kunnen beslissen (pro choice). Zolang het klompje cellen niets kan voelen en niets kan uiten, kan niemand mij dwingen het te houden. Het is moreel neutraal. Ik kan zelf uitmaken of ik het laat ontwikkelen tot een mens. Goed en slecht heeft daar niets mee te maken. Ik zelf geloof dat abortus een groter recht heeft 'de grootste morele misstand' van onze tijd te zijn dan dierenwelzijn.
Andersom: mensen die dingen willen of doen terwijl anderen daar geen toestemming voor willen of kunnen geven, moeten dus wel als monsters, als psychopaten, worden behandeld. Want omdat voor mij mijn eigen wil mijn morele maatstaf is, en alles wat ik wil dus 'goed' is en toegestaan moet worden, moet ik ervan uitgaan dat dit ook geldt voor de ander, dat die ander zelf zijn morele kompas bepaalt. Als hij iets wil dat ik beoordeel als 'slecht', als in strijd met mijn morele maatstaf, betekent het noodzakelijk dat die hele persoon dus slecht is. Want we denken dat hij het ziet als iets 'goeds', puur omdat hij het wil. En omdat hij iets dat ik zie als 'slecht', ziet als 'goed', verdient hij het door mij veroordeeld en verkettert te worden. Dat hij als totale mens afkeurenswaardig is. Dat hij uit de gemeenschap moet worden verstoten.
Kijk hoe activisten mensen behandelen die bont dragen. Ik zeg niet dat ikzelf bont zou dragen (ben er nog niet uit. Maar ja, ik eet wel vlees, en ik draag leren schoenen. Dus waarom niet?). Maar de 'dierenbeschermers' roepen wel heel extreme dingen naar mensen die in bont gekleed gaan. Het zijn in hun ogen verwerpelijke mensen. Monsters, die als minderwaardig aangesproken mogen worden, die geen respect verdienen. Dit gaat twee kanten op, want tegelijk zijn deze mensen verontwaardigd over fundamentalistische moslims (en christenen) die zich uitspreken over hun eigen manier van leven (abortus, vrije seksualiteit, et cetera). De fundamentalisten beroepen zich op het bestaan van een morele realiteit, die ook voor hen zou gelden. Maar daarmee doen ze inbreuk op hun (vermeende) vrijheid zelf te bepalen wat goed en slecht is. Dat is slecht, dus zijn ook deze mensen 'monsters'.
Morgen de controversiële tweede helft van dit bericht ...
