De laatste weken drongen er op de hierboven beschreven manier twee waarheden tot me door. Als eerste realiseerde ik me opeens dat mijn plezier in het leven is gebaseerd op mijn relaties. Het contact met andere mensen is wat het de moeite waard maakt elke dag weer mijn bed uit te komen. Het inzicht kwam toen ik nadacht over een film die ik had gekocht, en hoe ik ernaar uitzag die aan een vriend van me te laten zien. Ik wilde mijn plezier om die film delen met mijn vriend, en ik wist dat dit nog veel belangrijker was dan de film op zichzelf. En ik besefte dat ik uitkeek naar momenten van interactie: met de collega tegenover me aan het bureau, met wie ik soms hartelijk kan lachen, in de groep tijdens de koffiepauze, op de kring van de kerk (en vooral bij de fris erna), met een vriend van de bios terug naar het treinstation lopend. Ik wil mijn leven met mensen delen, en delen in hun leven. Ik wil mijn ideeën en creativiteit aan anderen geven, en genieten van hun overdenkingen en kunstwerken. Ik wil mijn hart openen, en voel me vereerd als anderen me een blik in hun eigen hart geven. En ik ervaar het als een groot gemis, een diepe pijn, dat ik aan het eind van de dag thuiskom in een donker appartement, zelf de lichtknop moet aanzetten en niemand mij vraagt hoe mijn dag was. Als ik een heel weekeinde alleen thuis zit, komen de muren op mij af. Natuurlijk heb ik soms behoefte aan wat privacy en afzondering, maar dat is om me op te laden, zodat ik later weer onder de mensen kan zijn.
Ik ben natuurlijk niet uniek in mijn waardering van intermenselijke contacten. Mensen zijn sociale wezens, daar is iedereen, theïst of atheïst, het over eens. Het ontbreken van intimiteit met anderen is zelfs schadelijk voor ons. Alleen zijn is een bron van stress (daar is eenzame opsluiting als straf ook op gebaseerd). In de laatste Psychologie las ik een artikel over mensen die nooit een relatie gehad hebben. Daarin stond onder andere dat getrouwde mensen minder rugpijn hebben, minder hoofdpijn en minder stress dan vrijgezellen, en zelfs minder vaak kanker krijgen of hart en vaatziekten. Uiteindelijk leven ze ook langer dan vrijgezellen! Getrouwde stellen waarderen hun leven gemiddeld met een 7,9, vrijgezellen met een 6,6. En mensen met een partner zijn ook nog eens succesvoller in hun werk. De veilige plek van de relatie geeft mensen een basis om de wereld te verkennen, initiatief te nemen en risico aan te kunnen. Gelukkig voor mij, zegt het artikel, kunnen goede vriendschappen het gemis van een liefdesrelatie grotendeels compenseren.
Hoe belangrijk relaties zijn, wordt geïllustreerd door recent wetenschappelijk onderzoek. Het was al langer bekend dat mensen die een religie aanhangen, gelukkiger zijn dan mensen die niet geloven. Nu blijkt echter dat dit niets te maken heeft met het geloof in een god of goden op zichzelf, en niets met de rituelen en het geloof in leven na de dood, maar dat dit vooral kan worden verklaard door het sociale aspect van veel religies. Het samen optrekken met anderen is wat ons gelukkige mensen maakt, niet de theologie. Voor christenen hoeft dit geen schok te betekenen, omdat juist de relaties met anderen in het christelijke geloof centraal staan. In de kern gaat het namelijk voor christenen niet om een juiste theologie, om het aannemen van geloofswaarheden, en een paradijselijke toestand na de dood. Nee, de kern van de christelijke overtuiging is de liefde - de intieme omgang van gelijkwaardige individuen, die van zichzelf geven aan de ander, en zijn of haar uniciteit vieren. Het hart van het christelijke geloof is niet een hiërarchie, waarbij een partij macht uitoefent over de ander, beloont bij gehoorzaamheid en straft bij ongehoorzaamheid. Nee, de kern is een eeuwige dans tussen gelijken, waarbij niemand zichzelf op de eerste plaats zet, maar waar de ander op het voetstuk staat.
Dit is hoe de mens geschapen is. Genesis 2:18 stelt: "Het is niet goed dat de mens alleen is." God laat het de mens voelen: in zijn eentje is hij incompleet. En dan maakt Hij de vrouw. Volgens de Joodse uitleggers niet uit Adams hoofd, waardoor zij boven hem zou staan, en niet uit Adams voeten, waardoor zij zijn voetveeg zou zijn, maar uit zijn zijde, waardoor ze gelijkwaardig aan hem zou zijn, en werkelijk naast hem zou staan. Pas in relatie was de mens compleet. Daarom zegt Genesis 1:27: "God schiep de mens als zijn evenbeeld ... mannelijk en vrouwelijk schiep hij de mensen." Alleen als twee-eenheid was de mens wie hij bedoeld was: het evenbeeld van God.
Daar komen we bij de kern - want liefdevolle relaties tussen gelijken zijn niet alleen kern van de menselijke ervaring, ze zijn werkelijk de kern van alles wat er is. Ze zijn het hart van wie God is. De God van de bijbel is geen monolithische macht boven de mensen, als een vorst of een heerser, die straft en beloont. De God van de bijbel is een gemeenschap, de drie-eenheid. Drie personen, met een individuele eigenheid, een eigen wezen, die een eenheid vormen door hun liefde voor elkaar. Op dit gebied schieten menselijke woorden tekort, en is bescheidenheid passend, maar wat we weten is dat de Vader, de Zoon en de Geest elkaar liefhebben en van zichzelf aan elkaar geven. De Zoon doet wat de Vader wil, en offert zelfs zijn leven voor Hem op. De Vader geeft zijn glorie aan de Zoon en geeft hem de naam boven alle namen. De Geest zoekt geen aanbidding voor zichzelf, maar verricht het werk van God in de wereld. Elk van de drie zoekt uit eigen beweging, ongedwongen, in vrijheid, het beste voor de anderen. Er is een voortdurende uitwisseling van liefde, van blijdschap, van leven. Het is een eeuwige dans. En uit deze dans komt alles voort wat er is: elk atoom, elk sterrenstelsel komt overvloeien uit deze oneindige bron van gevende liefde. Elke intimiteit, elke schoonheid vindt hierin zijn oorsprong. Omdat de drie dansers elk niet op zichzelf gericht zijn, maar op de ander, is het hun verlangen dat de dans zich uitbreidt, tot in de eeuwigheid.
Daarom kan Johannes in zijn eerste brief tot twee keer toe zeggen dat God liefde IS. Hij heeft niet alleen lief. Hij IS liefde. De liefde IS het wezen van de drie-eenheid. Relaties ZIJN de basis van het universum. En wij worden door deze drie-eenheid opgeroepen ons aan te sluiten bij zijn dans. Dat doen we in de eerste plaats door God lief te hebben. Niet uit een opdracht, of omdat we anders gestraft zouden worden, of om een beloning te verdienen. Nee, omdat God ons liefheeft. Hij steekt zijn hand naar ons uit, en nodigt ons uit om ons aan te sluiten bij het dansende gezelschap. Hij biedt ons zijn vreugde, zijn vrede, zijn leven aan. Zonder kleine lettertjes, zonder addertjes onder het gras. Zonder dat we er iets voor terug hoeven doen. Het enige dat we hoeven doen is zijn liefde te ontvangen, er als een kind voor open te staan. En dan kan het niet anders of wij gaan ook liefhebben. We gaan zelf ook uitdelen van onszelf aan anderen.
We breiden de dans uit door relaties aan te gaan met onze medemensen. In het lachen met een collega, in een serieus gesprek bij de koffie, in intimiteit met een geliefde, daarin komt de eeuwige dans van de drie-eenheid tot uitdrukking. Relaties en vriendschappen zijn geen bijzaken. Ze zijn geen luxe, waar we het ook wel zonder kunnen stellen. Het is niet leuk 'voor erbij'. Nee, dit is waar we voor zijn geschapen. Ze zijn het belangrijkste dat er is. Naar de film gaan met een kennis van Twitter is dus niet alleen maar een prettige afleiding van een zaterdag vol vervelende klusjes, nee, het is een glorieuze, ernstige zaak, een uiting van de dans die aan het universum ten grondslag ligt. En tegelijk, omdat het een dans is, is het een feest. Je kunt het niet doen met een uitgestreken gezicht, omdat het nu eenmaal een plicht is. Het is serieus, maar het is tegelijk luchtig, frivool, een bron van vreugde. Je moet er bij lachen, elkaar in de zij stoten, en elkaar een arm om de schouders slaan.
De bijbel gebruikt voor de kerk ook beelden van gemeenschap en relaties. Een lichaam, waarbij ieder onderdeel verschilt van de anderen, maar dat toch niet kan bestaan zonder ook maar het minste van die organen. Een gezin, een huwelijk, een kudde. Kerk (om maar weer een stokpaardje te bereiden) draait niet om de structuur, de orde van de dienst, het gebouw of de leerstellingen. Waar het om draait zijn de relaties. De liefde die de gelovigen hebben voor elkaar. Daaraan zou de wereld immers kunnen zien wie de discipelen van Jezus waren!
Ik geloof dan ook niet dat de structuren in de eeuwigheid zullen blijven bestaan. De vormen, de gewoontes, de organisaties - ze zullen als kaf vergaan. Maar de relaties, de liefde, die is eeuwig. We zullen allemaal worden opgenomen in de dans van de drie-eenheid. We zullen hand in hand meebewegen in dat voortdurend veranderende, nooit statische patroon van gevende liefde. We zullen het leven ontvangen dat ons voortdurend gegeven wordt door de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, en we zullen voortdurend onze eigen liefde, onze aanbidding en onze glorie geven aan de personen van de Godheid, en aan onze mede-mensen die net als wij opgaan in de dans. Van die glorieuze toekomst zijn onze relaties en vriendschappen nu maar een zwakke afspiegeling. Maar tegelijk zijn ze een voorbode van wat nog gaat komen. En dat motiveert mij om mijn angst te overwinnen, mijn twijfel aan mezelf te negeren, en initiatief te nemen om relaties aan te gaan. Want dat is volgens mij wat het betekent in God te geloven.
(Het feit is helaas dat relaties ook een bron van pijn en moeite zijn, en vaak niet voldoen aan het ideaal van de drie-eenheid. De reden daarvoor ligt bij onszelf, in ons hart. De barrière in ons om lief te hebben en liefde te ontvangen moet eerst worden afgebroken. Wat dat betekent, komt aan de orde in het tweede deel van dit bericht.)
