5 The Matrix
De Matrix in de bioscoop zien is een van mijn mooiste filmherinneringen. Wat was dat een overweldigende ervaring. Ik weet niet of ik ooit zo overdonderd ben geweest door een film. Daarna heb ik hem nog een keer of tien gezien. Ik ken hem bijna uit mijn hoofd. Laten we het niet over de vervolgfilms hebben - de eerste film was werkelijk baanbrekend. Visueel: de ‘bullet-time’-beelden, de vechtscenes, de coole zonnebrillen. Maar ook wat het verhaal betreft: alternatieve werkelijkheden, filosofische verwijzingen. Een op het eerste gezicht eenvoudig verhaal dat zo’n enorme gelaagdheid meekrijgt dat er boeken over geschreven zijn. Wat is werkelijkheid? Kunnen we geloven wat onze ogen ons laten zien? Zijn er andere machten dien ons een valse werkelijkheid voortoveren (de media? de cultuur? machthebbers)? En hebben we een bestemming? En als dat zo is, kunnen we dat van tevoren weten, of is het iets dat we ontdekken door een sprong in geloof te wagen? Wat is dat, een sprong in het geloof? En wat zijn déjà-vu's? Veel goed in het gehoor liggende citaten, een moedig vrouwelijk karakter (geen ‘damsel in distress) en een messiaans einde. Niet voor niets heb ik in mijn manuscript 'Wat als God je verhaal vertelt' uitgebreid voorbeelden uit deze film gebruikt. Ik zal hem nog veel vaker kijken, dat weet ik zeker.
4 Avatar
In mijn eerste recensie die ik over deze film schreef, zei ik ‘Hoe kan een film meer overeenkomen met mijn specifieke vorm van verbeelding? Met mijn verlangen om andere werelden te verkennen en de schoonheid te ontmoeten van het andere?’. Ik denk niet dat het kan. Pandora is een fascinerende, mooie wereld, waar ik zou willen leven. Een wereld die bedreigd wordt door menselijke hebzucht. De vier meter grote, blauwe inwoners van de planeet zijn menselijker dan de mensen, en dus zijn de mensen hier de ‘bad guys’. Het draait niet om uiterlijk. Als de Na’vi zeggen ‘I see you’, bedoelen ze dat ze het innerlijke karakter zien. Dit lijkt aanvankelijk een standaard verhaal van de blanke die de inboorlingen wel eens zal redden, maar James Cameron geeft er een mooie twist aan. De overwinning wordt in dit verhaal niet tot stand gebracht door de held, maar door de god van de wereld aan wie hij zich heeft overgegeven (de wereld zelf is een intelligentie). Het draait uiteindelijk om vertrouwen en uitstappen in geloof. (De held moet zelfs door de heldin worden gered - hij doet zelf niet eens zo veel als je het goed bekijkt). De film suggereert ook dat relaties zijn waar het om gaat. Relaties maken ons menselijk. Daarnaast zijn er natuurlijk spectaculaire actiescènes, vliegende reptielen en een oerwoud als een koraalzee. Op de TV is er geen 3-D, maar ook op een kleiner scherm blijft het verhaal overeind.
3 Wall-E
Een animatiefilm is de hoogst genoteerde SF-film van mijn lijst, toch best wel een prestatie. Een animatiefilm over een afvalverwerkende robot op een door vuil overdekte aarde, waarvan de eerste helft op een stille film lijkt. Een film die troosteloos zou kunnen zijn, ware het niet dat Wall-E zelf zo’n hoopvol karakter heeft. Een romanticus is hij. Als hij de nieuwere robot Eve tegenkomt, raakt hij op slag verliefd en hij volgt haar de ruimte in, naar het ruimteschip The Axiom. Daar wordt de door liefde gedreven robot gewoon door wie hij is de bevrijder van zowel robots als mensen. De robots zijn onvrij omdat ze alleen vaste paden kunnen volgen. De mensen zijn onvrij omdat ze juist niets doen. Dwang versus passiviteit, twee vormen van onvrijheid. Wat Wall-E voor beiden doet is ze het echte leven te laten zien, wat bij zowel mensen als robots verlangen opwekt. Verlangen om niet langer alleen te overleven, maar om echt te leven. De scene waarin de kapitein, die altijd op bed heeft gelegen, eindelijk gaat staan, met als doel de leugens van de boordcomputer te weerspreken, is indrukwekkend. Daarnaast zijn er de mooie beelden (ook die van een verlaten aarde), subtiele humor, en prachtige momenten zoals de dans van Wall-E en Eve. Ik kan deze film tientallen keren kijken en er toch geen genoeg van krijgen.
2 Les Miserables
De film is nauwelijks een half jaar oud en hij staat al op ‘2’ in mijn persoonlijke top 25. Dat lijkt wel veel eer! En ik zal direct toegeven dat wellicht mijn liefde voor het boek (dat ik vorig jaar heb gelezen en dat veel indruk op me maakte) op de film is overgesprongen. Maar de film is zelf ook indrukwekkend (als je het boek kent wordt hij alleen maar indrukwekkender). De film zet de wet, die individuen hun identiteit ontneemt en ze beschouwt als cijfers, tegenover genade, die mensen een tweede kans biedt, het goede in ze ziet, en ze daardoor meer zichzelf maakt. De film gaat over idealisme, dat waardevol is, ook al mislukken revoluties. De film gaat over armoede en onrecht, en over profiteurs en straatjochies. De film gaat uiteindelijk over hoop en het koninkrijk dat komt ‘voorbij de barricade’. En ik wil als ik later groot ben net zo goed zijn als Jean Valjean, de hoofdpersoon. De muziek is indrukwekkend, prachtig gezongen (zelfs Russell Crowe is goed als Javert), en geacteerd (Hugh Jackman is voortaan Jean Valjean voor me, ook als hij Wolverine speelt), en de beelden zijn spectaculair (de bestorming van de barricade). Waarom Marius voor Cosette kiest zal ik nooit kunnen begrijpen, maar goed, Hugo had 19e-eeuwse ideeën over romantische liefde waarschijnlijk. Hoe geweldig mijn verloofde en ik deze film vonden moge blijken uit het feit dat we een tekst uit de film op onze trouwkaart zetten, en op onze huwelijksreis naar een voorstelling van de musical zullen gaan. De tweede positie op deze lijst is daarmee volgens mij wel gerechtvaardigd.
1 The Lord of the Rings - The Two Towers
Er is geen film die ik vaker in de bioscoop heb gezien dan The Lord of the Rings-The Return of the King. Toch heb ik die niet op de eerste plek gezet in mijn film top 25, maar het middelste deel van de serie. Maar ook die heb ik minstens zes keer in de bioscoop gekeken. Zo indrukwekkend vond ik hem. En de Extended Edition heb ik nu ook wel zo’n vijf keer gezien. Eigenlijk geldt deze topnotering voor de hele trilogie, die vertelt immers een enkel verhaal, waarvan Return of the King eigenlijk de minste is. The Lord of the Rings is, zoals Tolkien al opmerkte, een werk van christelijke verbeeldingskracht. Het is een rijke wereld, waar je als lezer en als kijker in wordt ondergedompeld en die je verbeelding vult met symbolen van goedheid, opoffering, trouw en vriendschap. Het voelt als waarheid, ook al weet je dat het verzonnen is. Zozeer zelfs, dat als de hemel er is, die er voor mij uit zal zien als Tol Eressea - “white shores and beyond them a far green country under a swift sunrise”.
The Lord of the Rings is het verhaal van de overwinning van het zwakke, het kleine op de machthebbers - of het nu machthebbers zijn die gebruik maken van techniek (zoals Saruman), of van mentale overheersing (Sauron). Ze kunnen op het punt staan te overwinnen, maar als alles verloren lijkt, gloort er hoop. De enten zijn geweldig in beeld gebracht en hun vernietiging van Orthanc is een hoogtepunt van de film. Maar ook de bevrijding van Theoden spreekt van de macht van de waarheid over de leugen. En dan is er Gollum, die door de liefde van Frodo zijn naam herontdekt, en de kans maakt zijn identiteit weer te vinden na talloze jaren beheerst te zijn geweest door machten buiten zichzelf. Oh, Tolkien is niet boven kritiek verheven. Ik denk dat zijn gelijkstelling van bepaalde volken en rassen met het kwaad veel te makkelijk is. Aan de andere kant loopt ook bij Tolkien de scheidslijn tussen goed en kwaad door het hart van individuen, en er is daarvan geen beter voorbeeld dan Gollum. Als een van mijn broers een boer laat, zeg ik nog steeds tegen hem: ‘You said something entish’. Het is alweer anderhalf jaar geleden dat ik deze films voor het laatst heb gekeken. Het wordt tijd voor een nieuwe ronde. Ik zal deze tot aan mijn dood blijven kijken en herkijken, dat weet ik eigenlijk wel zeker, zoals ik het boek ook zal blijven herlezen. Ik kan alleen maar voorzichtig hopen dat mijn eigen boeken iets kunnen doorgeven van de hoop en visie van Tolkien op de ‘wereld achter de wereld’.
