De keuze viel dit jaar op de eerste drie Star Wars-films, episodes IV, V en VI. Mijn verloofde had die namelijk nog niet gezien, ze had er alleen over gehoord. Daarnaast kijken we sinds kort DVD’s van The Big Bang Theory, en wilde ze beter begrijpen waar de hoofdpersonen over praten. Regelmatig is dat Star Wars. Tijd voor een verdergaande introductie in de cultuur van SF-fans. “Never underestimate the power of the ‘geek’-side.”
Omdat ze gewoonlijk meer verdiept is in negentiende eeuwse literatuur (ze is een fan van Dickens), en kostuumdrama’s, vroeg ik me af of ze deze filmserie niet zou wegzetten als oppervlakkig vermaak. Maar ik hoefde niet bezorgd te zijn. Ik kan verklappen dat ze de films ademloos uitkeek en er achteraf heel enthousiast over was. Ze genoot van de fantasie in vooral de eerste en de derde film, wat betreft de diversiteit van buitenaardse rassen en interessante fantasiedieren (de biodiversiteit op met name Tatooine is behoorlijk hoog). Ze was ook verbaasd over de kwaliteit van de ‘special effects’ - we keken de special editions waar sommige computereffecten aan zijn toegevoegd, maar ook de originele beelden van bijvoorbeeld de Imperial Walkers uit The Empire Strikes Back, de niet-digitale Yoda, en de ‘Rankor’ uit Return of the Jedi vond ze heel indrukwekkend. Maar ze waardeerde ook de acteurs. Hoewel ze gewoonlijk niet een fan is van Harrison Ford vond ze Han Solo een gaaf karakter, en vooral zijn interactie met de pittige, niet van de tongriem gesneden prinses Leia. Ook het spel van Alec Guiness vond ze mooi. Verder was ze verrassend onder de indruk van het plot. Ze vond de ontwikkeling van Luke en hoe hij omgaat met zijn familie-erfgoed mooi weergegeven, ze vond de trainingssessies op de planeet Dagobah fascinerend, en was verbaasd door het onafgeronde einde van deel V. De confrontatie die de trilogie afsluit volgde ze ademloos. En ze sprak haar waardering uit over de terughoudendheid waarmee de schrijvers een karakter als Obi-Wan Kenobi later in het verhaal lieten terugkomen.
En ik moest haar gelijk geven - waar ik van onder de indruk was nu ik voor het eerst alle drie de films achter elkaar zag, was hoe krachtig dit verhaal eigenlijk is. Cultuurliefhebbers die geneigd zijn het Star Wars-fenomeen te negeren, hebben misschien gelijk wat betreft de episodes I, II en III (daar nemen de ‘special effects’ de eerste plaats in, en delven het verhaal en de karakters het onderspit - ik vind ze gaaf vanwege de fantasievolle buitenaardse ecosystemen, ruimteschepen en kostuums, maar wordt niet echt geraakt door de belevenissen van de hoofdpersonen). Episodes IV, V en VI hebben echter terecht de status van klassiekers. Ze eindigen vaak hoog in enquêtes naar de favoriete films van kijkers en dat is helemaal verdiend. Net als The Lord of the Rings fungeren ze op een wezenlijke manier als moderne mythologie (niet voor niets vullen mensen bij bevolkingsonderzoeken naar religie soms in dat ze ‘Jedi’ zijn). In mijn bespreking van The Life of Pi suggereerde ik al dat dit komt omdat producent (en regisseur van deel IV) George Lucas zich baseerde op het werk van Joseph Campbell over mythologie. Hij liet zelfs een vroege versie van het script aan deze auteur lezen, om van hem te horen of hij de ‘grote gemene delers’ van de menselijke verhalen op een goede manier had verwerkt. En als er iets waars schuilt in het werk van Campbell, en dat geloof ik wel, had hij daardoor een verhaal in handen dat resoneerde met de diepe beelden en verlangens van mensen van over de hele wereld. Maar ook een verhaal dat de connecties van deze mythes met de Ware Mythe op een bijzondere manier laten zien ...
Het verhaal van de Star Wars-films speelt zich zoals bekend af lang geleden, in een melkwegstelsel heel, heel ver weg. Het is een melkwegstelsel waar vele rassen intelligente wezens leven. Duizenden jaren eerder hebben die zich verenigd in een melkwegstelselgrote federatie van planeten. De vrede in dit rijk werd bewaard door de zogenoemde ‘Jedi’. Deze ridders hadden de toegang tot een bijzondere kracht, die elk levend ding in het universum verbindt. Ze gebruikten hun kracht om goed te doen, kennis te verzamelen en onrecht te bestrijden.
Aan deze periode kwam een einde door de kloonoorlogen. De Jedi zijn uitgeroeid. En de federatie is geen democratie meer, maar wordt geregeerd door een keizer. Een keizer met een eigen mysterieuze macht. Zijn rechterhand is de laatste van de Jedi, Darth Vader, een man in een zwart masker die op zoek is naar de schuilplaats van de enig overgebleven rebellen. Hij entert nu een diplomatiek schip. Aan boord is prinses Leia. Ze is echter niet alleen lid van de koninklijke familie van Alderaan, maar ook een leidster van de opstandelingen. Vlak voor ze wordt gevangengenomen, verstopt ze in een robot een mysterieus document. De robot ontsnapt met een metgezel naar de dichtstbijzijnde planeet: Tatooine, een droge bol zand waar het uitschot van het melkwegstelsel zich verzamelt. Geen opbeurende omgeving.
Een van de bewoners van deze planeet is de jonge Luke Skywalker. Hij wil niets liever dan zijn vrienden achternagaan, die zich hebben aangesloten bij de verzetsbeweging. Maar zijn oom wil dat hij nog een seizoen blijft helpen op de vochtboerderij. Luke kan niet anders dan zich bij dat besluit neerleggen. Op een dag vindt hij echter bij een verkoop van robots twee bijzondere exemplaren. Een daarvan herbergt een verrassing. Een boodschap voor een mysterieuze Obi-Wan Kenobi. Op Tatooine woont geen Obi-Wan, maar wel een zekere Ben Kenobi en Luke gaat naar hem op zoek. Misschien gaat het namelijk om dezelfde persoon. En de prinses die de boodschap heeft gestuurd is wel heel knap ...
Het is het begin van een groot avontuur, waarbij Luke zal ontdekken dat hij niet is wie hij altijd dacht te zijn, waarin hij geconfronteerd zal worden met de absolute macht van het kwaad, maar ook een waarin hij vriendschappen zal sluiten die zijn leven zullen veranderen. Moge de kracht met hem zijn.
Over de spirituele en mythologische achtergronden van Star Wars zijn al talloze essays en boeken geschreven, ook vanuit christelijke optiek. Ik zal in de volgende duizend woorden daarvan niet een totaalplaatje kunnen schetsen en mijn inzichten zijn ook sterk gebaseerd op deze artikelen die ik al jaren heb gelezen en gesprekken over deze films met vrienden. Wat ik denk, is dat het Grote Verhaal, het verhaal van de liefde van Jezus en zijn dood en opstanding, niet zichtbaar wordt in The Force en de religie van de ‘Jedi’, maar juist in de manier waarop hoofdpersoon Luke Skywalker tegen deze religie ingaat. En omdat hij daardoor van binnenuit de religie transformeert, kun je hem zeker zien als een Jezus-figuur. Mocht je de films nog niet gezien hebben en het niet waarderen te weten hoe ze aflopen, dan kun je het beste stoppen met lezen, want ik zal de conclusie van het verhaal gaan bespreken.
Ik keek deze films nu met de episodes I, II en III in mijn achterhoofd. In deze films wordt een profetie gedaan dat iemand zal komen om evenwicht te brengen in de Force. De Jedi zien hun kracht namelijk wanen, en in het hart van het keizerrijk groeit de invloed van de Sith, degenen die de donkere kant van de Force gebruiken. Het vermoeden is dat de jonge Anakin Skywalker (ja, dezelfde naam achternaam als Luke) degene is die deze profetie in vervulling moet brengen. Hij wordt daarom getraind, onder andere door Obi-Wan Kenobi en Yoda. Maar Anakin is een gepassioneerd man, met een grote liefde voor zijn moeder, en voor zijn vrouw. Dit wordt echter niet gewaardeerd door de Jedi. Die leren namelijk dat emoties mensen op het spoor van de donkere kant kunnen zetten. Zoals Yoda zegt: Angst, haat en lijden leiden tot de donkere kant. Maar deze kunnen weer voortkomen uit hechting en liefde. Een Jedi mag zich daarom aan niemand binden en moet zijn emoties onder controle houden. Anakin moet zijn huwelijk dan ook geheimhouden. En dan gebeurt er inderdaad iets ergs. En Anakin krijgt van de leider van de Sith een aanlokkelijk aanbod: namelijk dat hij de kennis zou kunnen verkrijgen om de dood ongedaan te maken. Anakin verlangde altijd al naar de macht om te voorkomen dat zijn geliefden zouden lijden, en neemt dit aanbod aan. Maar zijn verlangen naar macht corrumpeert hem. Het leidt ertoe dat hij zijn geliefden kwijtraakt. Voortaan leeft hij alleen uit woede en haat. Hij neemt de identiteit aan van Darth Vader.
In de tweede trilogie (die wel later is gemaakt, maar de nummering suggereert dat George Lucas de verhaallijn van de episodes I, II, en III al in zijn hoofd had zitten) wordt de zoon van Anakin, Luke, onder de hoede genomen door dezelfde Obi-Wan Kenobi en door Yoda. Al snel blijkt dat zij hem leugens hebben wijsgemaakt - onder andere over de identiteit van zijn vader. Ja, ze beargumenteren dat het niet werkelijk liegen was, maar dat het waar was ‘vanuit een zeker perspectief’, maar eerlijk waren ze in elk geval niet. Ze waren namelijk bang dat Luke als hij de waarheid zou kennen, zich zou hechten aan de kwade Darth Vader. Vervolgens waarschuwen ze Luke voor zijn connectie met zijn vrienden, met Han Solo en prinses Leia. Hij heeft namelijk een visioen gehad waarin zij veel pijn lijden. Maar zijn onderwijzers vinden dat hij dat moet negeren en zijn opleiding moet afmaken. Luke luistert niet naar hen, maar komt zijn vrienden ten hulp. Ten slotte zeggen Obi-Wan en Yoda dat het lot van het universum ervan afhangt dat hij de confrontatie moet aangaan met Darth Vader en hem moet doden. Want als hij Darth Vader niet doodt, is alles verloren. Maar ook dat doet Luke niet. Hij legt de leerstellingen van de Jedi naast zich neer. De Jedi zijn dan wel de ‘goeden’, maar ze geloven in macht als het intrument om vrede te bewerkstelligen. Maar Luke doet dat niet. In plaats daarvan handelt hij uit liefde.
Hij zoekt zijn vader op en laat zich door hem gevangennemen, omdat hij gelooft dat hij de man kan redden. En in plaats van te strijden en Darth Vader te doden, laat hij liever zichzelf doden. Weerloos (‘als een lam dat ter slachting geleid wordt’) ondergaat hij de bliksems van de boosaardige keizer. Waar zijn vader koos voor het pad van de macht, in de hoop daarmee zelfs de dood te overwinnen, kiest Luke voor de dood, om daarmee niet in de verleiding van de macht te vallen. En die keuze blijkt transformatie te bewerkstelligen! Dit blijkt een offer dat werkelijk het hart van mensen kan veranderen. Macht werkt immers van buitenaf en corrumpeert, liefde verandert mensen van binnenuit. Anakin Skywalker, die geloofde dat hij helemaal in de macht was van de keizer en altijd het pas van de donkere zijde zou moeten bewandelen, kiest voor het pad van de liefde. Het offer van Luke stelt hem in staat ook te kiezen voor opoffering. Waar hij eerst boven alles probeerde de dood te overwinnen en daardoor de liefde verloor, handelt hij nu uit liefde, zelfs als het tot de dood zou lijden. En daardoor vervult hij inderdaad de profetie van vroeger en brengt hij balans in de kracht.
Aan het einde van het verhaal zijn er geen Sith meer (je zou hen kunnen zien als ‘losbandigen’, die zonder moreel besef hun macht voor zichzelf inzetten) en ook geen Jedi (die meer gezien kunnen worden als Farizeeen, of wettische mensen, die hun macht inzetten voor moreel goede dingen zoals vrede, maar zonder liefde). Over is alleen Luke. Wonder boven wonder ontsnapt hij aan de vernietiging van de Deathstar (het ultieme symbool van machtsmisbruik). Er begint voor hem als het ware een nieuw leven. En hij staat aan de basis van een nieuwe Jedi-orde, die niet gebaseerd is op macht (of het nu wordt gebruikt voor het eigen genot of voor de vrede in het melkwegstelsel), maar op compassie en liefde, voor vrienden, maar zelfs voor iemand als Darth Vader. En als opofferende liefde zelfs iemand als Darth Vader kan redden, dan kan liefde iedereen redden. Niet voor niets wordt overal in het heelal feest gevierd. Er is een nieuw tijdperk aangebroken ‘waar gerechtigheid heerst’.
De connecties met het goede nieuws dat de bijbel vertelt over Jezus lijken me duidelijk. Jezus kende de hele waarheid over ons en onze gebrokenheid maar liet zich daar niet door afschrikken. Hij was bewogen met liefde en medelijden over ons, en schakelde niet zijn emoties uit. En hij koos ervoor niet de macht te gebruiken om ons te veranderen, maar juist van machtsgebruik af te zien en ons te veranderen door zijn liefde, die zo ver ging dat hij stierf. Hij bad zelfs voor degenen die hem kruisigden (die in dienst waren van de boze machten van (ha!) het keizerrijk en de religie, de keizer en de Jedi) dat de Vader hen zou vergeven omdat ze niet wisten wat ze deden. En hij vertrouwde in de scheppende macht van God, die hem toen hij volledig machteloos was, in de greep van de dood, nieuw leven gaf. Zijn opofferende liefde heeft de harten van mensen veranderd en geleid tot een nieuwe gemeenschap van individuen, die erom bekend staan dat ze elkaar liefhebben. Mensen die net als hij vertrouwen in de Kracht van God, die ook hen leven zal geven, ook als hun liefde hen aan de grens van hun kunnen brengt. Dat is het goede nieuws. Van de bijbel en van Star Wars.
